جعفر صارمی: مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «وضعیت فقر و ویژگی‌های فقر در دهه گذشته» به میزان تغییرات نرخ فقر و شکاف فقر در طی دهه 90 می‌پردازد. بر طبق این گزارش نرخ فقر در ایران به 30 درصد افزایش یافته و مبلغ خط فقر به حدود 7 میلیون و 500 هزار تومان برای خانواده 4 نفره رسیده است.

فقر مطلق در ایران

فقر مطلق به معنای دسترسی نداشتن به حداقل‌های نیاز‌های معیشتی و اساسی است. خط فقر سرانه در سال 1400 نسبت به سال قبل خود 50 درصد رشد داشته و به عدد 1میلیون و 700هزار تومان برای هر فرد رسیده است. برآورد خط فقر در شهریور 1401 نشان می‌دهد برای یک خانوار 4 نفره، خط فقر به 7میلیون و 500هزار تومان افزایش پیدا کرده است.

روند صعودی نرخ فقر با توجه به نرخ تورم در ایران امری طبیعی است اما چیزی که باید بیشتر مورد اهمیت قرار بگیرد این است که خانوار‌ها تا چه اندازه می‌توانند درآمدشان را با تورم و نرخ فقر هماهنگ کنند. به همین جهت نمی‌توان صرفا با در نظر گرفتن خط فقر وضعیت فقر را در طی دهه گذشته سنجید.

میزان نرخ فقر

برای برآورد بهتر از فقر در ایران از «نرخ فقر» استفاده می‌شود. نرخ فقر میزان درصدی از جمعیت را نشان می‌دهد که زیر خط فقر قرار گرفته‌اند. درصد جمعیت زیر خط فقر در سال 1390 حدود 19.4 درصد بوده ولی متاسفانه این رقم در سال 1400 به 30.4 درصد (حدود 25.6 میلیون نفر) افزایش پیدا می‌کند.

همچنین درصد جمعیت زیر خط فقر بعد از سال 1393 در مناطق روستایی همواره بیشتر از نرخ فقر در مناطق شهری بوده است. همانطور که در نمودار فوق نشان داده شده میزان نرخ فقر در سال 1400 برای مناطق روستایی 35.6 درصد بوده ولی برای مناطق شهری 28.8 درصد شده است.

البته میزان نرخ فقر در سال 1400 روند کاهشی داشته است و به میزان 0.9 درصد کاهش یافته که علت آن می‌تواند رشد اقتصادی ایران (به میزان 4.3 درصد) و افزایش نسبی اشتغال در این سال باشد.

شکاف فقر

شاخص دیگری که می‌تواند عمق فقر را بررسی کند شاخص «شکاف فقر» است. شکاف فقر به این معنا است که افرادی که درآمد افرادی که در زیر خط فقر قرار داند با خط فقر چه میزان فاصله دارد. هرچه این شاخص کمتر باشد نشانه‌ی بهتری است و بیان می‌کند که فاصله‌ی درآمد افراد فقیر با خط فقر کم است.

با وجود اینکه روند شکاف فقر از سال 1388 تا 1395 کاهشی بوده است و وضعیت فقرا بهتر شده اما از سال 1396 به بعد شکاف فقر بیشتر می‌شود مردم فقیر، فقیرتر می‌شوند.

با مقایسه‌ی میان روند نرخ فقر و شکاف فقر متوجه می‌شویم در حالی که در سال 1400 نرخ فقر به میزان 0.9 درصد کاهش یافته اما شکاف فقر تغییر خاصی نداشته است. این نشان می‌دهد رشد اقتصادی در سال 1400 بیشتر بر روی طبقه‌ی متوسط اثر گذاشته و اثر کمتری بر روی گروه‌های زیر خط فقر داشته‌ است.