احمـد خواجه حسنی

نخست بدایت کلام و بدون هیچ مناقشه‌ای باید پذیرفت که وضعیت و شرایط حاکم بر فضای مجازی کشور آشفته بازاری است که در صورت تداوم این روند، عطف به ماسبق رخداد هر نوع خطا و ناهنجاری را در این بازار مکّاره می توان محتمل دانست.

نگارنده به فراخور زمان و به جهت اهمیّت بخشی و حساسیت موضوع با درک و وجدانِ بایسته ها و ضروریات وسایل ارتباط جمعی، از منظر جامعه شناسی با نگاهی کل نگرانه مختصر نکاتی را به رشته تحریر درآورده بدین امید که محضر رفیع و منیع مخاطبین ارجمند مقبول واقع گردد و دکترین مطلوبی در رابطه ی فی مابین حکم و اطاعت (حاکمیت و جامعه) اثر گذار نمود پیدا کند.

دکترین فضای مجازی در اختیار قرار گرفتن نبض حیاتی شبکه های اجتماعی با تمکین به قانون گردش آزاد اطلاعات ، تسلّط بر رفتار و هدایت افکار عمومی، شناسایی آسیب‌های پیرامونی،برنامه ریزی و آموزش نیل به ارتقاء سواد دیجیتالی ( Digital Literacy ) ، واکاوی تهدید‌های مختلف ناشی از ضعف یا عدم نظارت و بررسی و بازبینی فرصت‌ها به جهت تدوین استانداردهای لازم می باشد.

با ظهور انقلاب تكنولوژيكى و پديدآمدن فناورى هاى پيچيده به گفته هانري لوفور، انسان سایبرنتیک جایگزین انسان رومی شده است. 

انسان فطرتاً موجودی اجتماعی است که با پیدایش و توسعه روزافزون فضای مجازی زمینه ی مراودات و تعاملات فیزیکی خود با محیط اطرافش رنگ باخته،ارتباط های عاطفی ذاتی سیر نزولی در پیش گرفته و فرایند جامعه‌پذیری اشخاص نیز متحوّل گردیده است.

جایگاه شبکه های مجازی فارغ از مرزهای جغرافیایی،ملیّت و نژاد به لحاظ محبوبیت بسیار بالایی که مابین اقشار مختلف جامعه دارد در شکل دهی رفتارهای شهروندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

استاتیستا اذعان داردکه تعداد کاربران گوشی‌های هوشمند در جهان به ۵/۲ میلیارد نفر در پایان سال ۲۰۱۹ رسیده، در همین راستا بر اساس نتایج نظر سنجی ایسپا، از هر 10 ایرانی شش نفر در شبکه‌های اجتماعی عضویت دارند و اَپِ تلگرام در صدر شبکه‌های اجتماعی است.

زمان حضور در شبکه‌های اجتماعی بیش از ۴ برابر سرانه زمان مطالعه کتب غیر درسی و بیش از ۲ برابر سرانه زمان ورزش کردن است و این همه، نشان از عینیت بخشی موضوع در اقدام به رسیدگی،پایش،نظارت و قانونمندی این فضای فراخ را دارد.

حسب محتویات و ماهیّت فضای مجازی با پیچیدگی های مسحورکننده ، بيم بروز مخاطرات و چالشهايى در جریان برقراری امنيّت اطلاعات و داده های بی شمار کاربران مبرهن و هویداست.

در تمام ممالک دنیا فضای رسانه ای دیجیتال مطابق با فرهنگ آن کشور قانون مند می شود در ایران امّا ظهور غیرمنتظره به انضمام بسط و توسعه شبکه های اجتماعی در غفلت نهادهای ذیربط بدون توجه به آماده سازی بسترهای ضروری و فقدان آمادگی پذیرش انقلاب مایکروالکترونیک جدید (به تعبیر تافلر) با عدم فرهنگ سازی کاربردی و سوء مدیریتِ زیرساخت های فنی و تکنولوژیک شبکه های اجتماعی، بروز پیدا کرد و به رشد چشمگیری دست یافت.

فضای مجازی به مثابه یک زندگی موازی (زیست ثانویه) همواره در کنار زندگی واقعی ما در جریان است.

مفصل بندی و تأثیر پذیری زندگی افراد از شبکه های اجتماعی و برهم خوردن ساختارِ مناسبات و ارتباطات انسانی در پی بروز انقلاب صنعتی سوم از کشفیات ذهنی نگارنده نیست و ناگفته پیداست، منتهي باورمندم این تأثر بدلیل اصالت و ماهیت لیبرالی به نحوی از انحاء ، به سرعت بر ساختار زندگی اجتماعی شهروندان ایران زمین و سبک زندگی ما چیره گشته ،ارزش ها و هنجارها را تار و مار نموده و در دگرگونی های اخلاقی و اجتماعی به نحوی افسار گسیخته در حال جولان است و به دیگر سخن کسی را یارای جلوداریش نیست.

سیطره ی قدرت‌های هژمونیک جنگ رسانه‌ای در سایه ی ابهامات زائد الوصفِ فراروی فضای مجازی کشور، تهدیدی بالقوه برای امنیّت اجتماعی و روانی جامعه محسوب می شود .

اهمیت نقش آفرینی فضای مجازی و رسانه های نو بنیاد در هدایت افکار عمومی و بازخوردهای اجتناب ناپذیر جمعی اظهر من الشمس است،در این میان رواج شایعات و آثار منفیِ چرخه ی انتشار اخبار جعلی و استراتژی دست کاری در افکار عمومی از طریق سوژه یابی حسب مسائل روز کشور با دست کاری در پردازش داده ها ، و تولید محتوای سازماندهی شده با نیّات سوء ، زنگ هشدارهای جدّی را در مقوله امنیت ملی به صدا درآورده است.

شبکه های اجتماعی همچنان که دیوار سانسور را کوتاه کرده‌اند، دیوار جعل اطلاعات را نیز مرتفع ساخته‌اند.
رسانه‌های اجتماعی با یک دست تابلوی توسعه دموکراسی را بالا برده اند و همزمان با بسترهایی که در اختیار کاربران برای انتشار اخبار جعلی  قرار گرفته، مبانی دموکراسی را تخریب می‌کنند.

جامعه امروزی ایران با بهره جستن از فضای مجازی به طرز شگفت آوری در حال ترقی است.حسب داده کاوی های متقن به شرح تفصیل ، توسعه تکنولوژی شبکه های اجتماعی باعث گردیده جامعه متکثر شود و ماتریس فکری ، خواست و سلایق شهروندان در چهارچوب و قالبی پیش فرض نگنجد.
(جامعه متکثر با عقلانیت و پلورالیسم فکری منشأ از تضارب آراء،مونولوگی و تکصدایی را برنمی تابَد).

فلسفه وجودی رسانه های مجازی در جوامع مدرن، دفاع و صیانت از جامعه مدنی، آزادی بیان، جریان آزاد اطلاعات و پایبندی به حقوق شهروندی است در ایران اما درب بر این پاشنه نمی چرخد به این نشان که شرح عیانِ وضعیت اجرایی قانون گردش آزاد اطلاعات نیازی به بیان ندارد.

 نیک آگاهید که پلتفرم پر مخاطب تلگرام که از مشروعیت و مقبولیت بالایی بهره می برد علیرغم مخاطب 45 میلیونی اش با بی ارزش شمردن حق انتخاب شهروندان فیلتر گردید.

محلِّ سوال اینجاست که آیا یک نظام بروکراتیکِ منظم و منسجم قادر به کاربست راهکارهای مسالمت آمیز و عامه پسندی به لحاظ کنترل و نظارت بر فضای مجازی نیست و آیا فیلترینگ اپلیکیشن های پیام رسان، مقبول جامعه هدف در راستای رضایت اجتماعی محقق شده یا متولیان امر برای انتخاب کاربران وقعی قائل نبوده و نیستند ؟

آیا زین پس نیز کارگزاران نظام و دولت مردانِ بعضاً کم حافظه ( لمس دکمه فیلترینگ ) در تبیین رفتار تناقض آمیز و تزلزل در تاب آوری مخاطبین، پویایی هاي فراروی تکنولوژیک را به قوه قهریه حواله خواهند کرد و یا فرصت را مغتنم شمرده و با اصلاح و ارتقای نگرش و شناخت عمیق تری از ظرفیت های فاوا، مسیر حرکت به سمت توسعه سیاسی و اجتماعی را هموار خواهند نمود ؟

تجویز راهبردی

در خلاء نظارت تخصصی و اهمال دستگاه های متولی، شرایط انومیکِ بی قانونی در فضاي فکري جامعه حاکم گردیده و شبکه های اجتماعی مورد سوءاستفاده های خُرد و کلان دولت ها و سرویس های اطلاعاتی و شوربختانه بد اخلاقی و بی بند و باری بسیاری از کاربران داخلی قرار گرفته و نیاز مبرم به اینترنت ملی، بومی سازی شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن های پیام رسان (با تولید و توزیع محتوای مخاطب پسند، بوجود آوردن فضای رقابتی و به رسمیت شناختن حق انتخاب شهروندان ) محسوس است همان گونه که در سرزمین تزارها با راه اندازی شبکه ملی اطلاعات و دیپلماسی فضای مجازی حاکمیت انحصاری آمریکا بر فضای مجازی را به چالش کشیدند، بدیهی می نماید که ایران اسلامی نیز با برنامه ریزی مناسب جهت بسترسازی آموزشی و بالا بردن سطح کارایی و دانش عمومی خانواده ها با هدف صیانت از ارزش‌های فرهنگی و هنجار‌های اجتماعی ، حفظ تحکیم و صیانت از بنیاد خانواده در فضای مجازی بیش از پیش اهتمام ورزند.

اخیراً کاشف بعمل آمده که نمایندگان مجلس یازدهم با اعمالِ سلایق فردی و سیاسی در صدد یورش به شبکه های اجتماعی و دیوار کشیدن پیاده روهای فضای مجازی هستند ! (بخوانید طرح فیلتر اینستاگرام و واتس اپ) لذا از ارجمند گرامی جناب آقای دکتر رضایی نماینده محترم دیارِ دلاور خیز دشتستانِ بُردبار که دست بر قضا از دانش آموختگان علوم ارتباطات و مأنوس با فضای رسانه است عاجزانه تمنّا دارم، طرح بی خانمان کردن جماعت های آنلاین را همرهی نکرده، با هم افزایی و اقناع نمایندگان، اقدامات حکیمانه ای نسبت به ارائه طرح با فوریتِ ساماندهی و قانونمند سازی فضای مجازی و شبکه های پیام رسان اجتماعی با همکاری و فراخوان راهکار از جامعه نخبگان و دانشگاهیان مبذول دارند.

شایسته می نماید با توجه به اقدامات و روش های بهینه، اصولی و آینده محورِ جوامع مدرن برای سامان بخشی و ریل گذاری فعالیت رسانه های نوین و ترمیم شکاف دیجیتال (Digital divide)، همچون کشورهای ایتالیا  و کانادا که درس جامعه شناسی فضای مجازی را در دانشگاه های مختلفی از جمله دانشگاه کنکوردیا کانادا و مالتا در ایتالیا تجویز نموده و تدریس می نمایند، کشور ما نیز با ترسیم نقشه راه و تفسیر متن بر اساس نظام اقتضائات، تألیف دروسی با عناوینی چون سازوکارهای مقابله با آسیب های شبکه های اجتماعی و اصول و مبانی سواد رسانه ای به صورت رسمی در نظام آموزشی کشور در مقاطع مختلف تحصیلی بر اساس گروه های سنی نهادینه نمایند.

هر آنچه شرط بلاغ بود قلم راندم باشد که؛
بیش از ۴۷ میلیون و ۲۵۰ هزار نفر کاربر ایرانی در پیام‌رسان تلگرام، بالغ بر ۴۷ میلیون نفر ایرانی در شبکه واتس اپ و ۴۴ میلیون عضو اینستاگرام را محترم دانسته ، عطای انقلاب صنعتی سوّم را به لقایش بخشیده و به انقلاب صنعتی چهارم خوش آمد گوئیم.

پ ن؛

از طلا گشتن پشیمان گشته ایم
مرحمت فرموده ما را مس کنید.