هنرِ تجلی شاهنامه در عصر نوین



نویسنده: دکتر فردین احمدی مدیر مسئول انتشارات بین المللی حوزه مشق







جلال خالقی مطلق، نامی است که در تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران با زرین‌ترین حروف نوشته شده است. او نه تنها به عنوان بزرگ‌ترین شاهنامه‌پژوه دوران معاصر شناخته می‌شود، بلکه با تلاش‌های بی‌وقفه خود در زمینه تصحیح و تبیین شاهنامه، نقشی غیرقابل انکار در حفظ و احیای میراث فرهنگی ایران ایفا کرده است. در این یادداشت، قصد داریم تا با نگاهی عمیق‌تر به شخصیت و آثار این اندیشمند بزرگ پرداخته و به بررسی تأثیرات شگرف او بر فرهنگ و ادب پارسی بپردازیم.

خالقی مطلق در ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ در تهران به دنیا آمد و از همان کودکی در دنیای ادبیات و شاهنامه غرق شد. داستان‌های حماسی شاهنامه، از همان آغاز زندگی او را به خود جلب کرد و این عشق به ادبیات حماسی تا آخرین روزهای عمرش ادامه یافت. او در محیطی آزاد و پیشرو رشد کرد که به پرورش استعدادهایش کمک شایانی کرد و همین امر باعث شد که بتواند به طور عمیق‌تری به بررسی و تحلیل شاهنامه بپردازد.

تحصیلات خالقی مطلق در دانشگاه‌های معتبر آلمان و تسلطش بر رشته‌های مختلف از جمله شرق‌شناسی و ژرمن‌شناسی، به او این امکان را داد که به صورت علمی و پژوهشی به بررسی شاهنامه بپردازد. پایان‌نامه دکترای او تحت عنوان «زنان شاهنامه»، نه تنها توانایی علمی او را در این حوزه نشان داد، بلکه به اثبات رساند که وی یکی از برجسته‌ترین پژوهشگران در زمینه شاهنامه است.

خالقی مطلق با تصحیح شاهنامه، در واقع به نجات این اثر گرانبها از تحریف‌ها و الحاقات پرداخت و کوشید تا نسخه‌ای نزدیک به آنچه فردوسی نوشته بود، ارائه دهد. روش تصحیح او، که بر مبنای کهن‌تر بودن و دشوارتر بودن ضبط استوار بود، به وضوح نشان می‌دهد که او در تلاش است تا اصل و ذات شاهنامه را حفظ کند و در عین حال، تحریف‌ها و تغییرات نادرست را از میان بردارد. این روش علمی و دقیق، تأثیر عمیقی بر جامعه علمی و ادبی ایران گذاشت و موجب شد تا شاهنامه به صورت صحیح‌تری در دسترس عموم قرار گیرد.

در کنار این دستاوردها، جلال خالقی مطلق با برگزاری ده‌ها سخنرانی در دانشگاه‌های معتبر جهان، از جمله پرینستون، شیکاگو و سوربن، سهم بسزایی در ترویج و معرفی شاهنامه و فرهنگ ایرانی به جهانیان داشته است. این فعالیت‌های علمی و پژوهشی او نه تنها در ایران، بلکه در سطح بین‌المللی نیز مورد تحسین و توجه قرار گرفته است.

از دیگر افتخارات خالقی مطلق، می‌توان به اهدای نسخه‌ای از شاهنامه بر اساس تصحیح او به هر خانواده در تاجیکستان اشاره کرد. این اقدام بزرگ که تحت نظر رئیس‌جمهور تاجیکستان در سال ۲۰۲۳ میلادی صورت گرفت، نشان‌دهنده تأثیر عمیق کارهای او بر حفظ و ترویج فرهنگ ایرانی در سطح جهانی است. با این اقدام، شاهنامه خالقی مطلق به عنوان گنجینه‌ای فرهنگی، به بیش از ده میلیون نفر در تاجیکستان ارائه خواهد شد.

خالقی مطلق همچنین با تألیف و بررسی نسخه‌های مختلف شاهنامه، توانسته است به نکات ظریف و پیچیده‌ای از متن شاهنامه پی ببرد و در نتیجه، بسیاری از محققان و پژوهشگران به کارهای او استناد می‌کنند. تأثیرات عمیق و گسترده او بر شاهنامه‌شناسی به قدری برجسته است که ابوالفضل خطیبی، ایران‌شناس و شاهنامه‌پژوه، تصحیح و پژوهش‌های او را نقطه عطفی در تاریخ شاهنامه‌شناسی دانسته و تأثیر شگرف آن را بر پژوهش‌های معاصر به وضوح بیان کرده است.

علاوه بر این، خالقی مطلق با اهتمام به تصحیح متون کهن و تلاش برای نمایاندن وجه اصلی و واقعی آثار ادبی، به عنوان یک پیشرو در حفظ و احیای میراث فرهنگی ایران شناخته می‌شود. او با بررسی دقیق و علمی متون، به بازسازی دقیق‌تر و نزدیک‌تر به اصل آثار ادبی پرداخته و به این ترتیب، ارزش فرهنگی و ادبی آنها را برای نسل‌های آینده حفظ کرده است.

جلال خالقی مطلق، با تلاش‌ها و دستاوردهای بی‌نظیر خود، به یقین یکی از بزرگ‌ترین شخصیت‌های تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران به شمار می‌رود. او با آثار علمی و پژوهشی خود، به ویژه در زمینه شاهنامه، همواره درخشش و تأثیرگذاری خود را به اثبات رسانده است و بدون شک، یاد و نام او در تاریخ فرهنگی ایران به یادگار خواهد ماند.