بسیاری از افراد جامعه به اشتباه گمان میکنند که متهم همان مجرم است، بنابراین نگاه و برخورد جامعه با شخص متهم همانند یک شخص گناهکار میباشد، در حالی که بر خلاف باور عموم، متهم بودن جدای از مجرمیت است و متهمان بسیاری در دادگاه ها تبرئه می شوند. در واقع متهم کسی است که با وجود شواهد و مدارک، صرفا مضنون پرونده بوده و جرمی علیه او به ثبت نرسیده است و تا زمانی که حکم محکومیت قطعی او صادر نشده  ، همانند سایر افراد جامعه محترم و برچسب مجرم برای آن به نوعی نقض حقوق وی است. همچنین با توجه به سیستم عدالت قضایی دارای حق و حقوقی است که در قانون آیین دادرسی کیفری( علامت اختصاری آ.د.ک) به طور دقیق مشخص شده است. 

1-مطابق ماده 30 آ.د.ک، ضابطین دادگستری به عنوان کسانی که عملیات اجرایی پرونده ها را انجام میدهند، زیر نظر دادستان و دارای کارت شناسایی میباشند. در نظام حقوقی ما، مامورین نیروی انتظامی و در برخی موارد ماموران وزارت اطلاعات سپاه، سازمان اطلاعاعت سپاه بسیج و سایر نیرو های مسلح هم میتوانند به عنوان ضابط قضایی عمل کنند.

اگر ضابطی/شخصی بدون ارائه کارت شناسایی، خودش را ضابط معرفی کرد، طبق این ماده قانون اعتباری ندارد و شما موظف به انجام دستورات وی نیستید. همچنین برای جلوگیری از سواستفاده های احتمالی میتوانید از طریق تماس با 110، نسبت به احراز هویت شخص ظابط اقدام کنید.

2- مطابق ماده 34 ق.آ.د.ک، ضابط برای انجام وظیفه اش نیاز به حکم قضایی دارد. حکم قضایی باید کتبی، صریح وبا قید مهلت باشد. البته در مواردی خاص ممکن است دستورات شفاهی هم صادر شود، در این صورت ضابطین باید در اولین فرصت نسبت به کتبی کردن آن ( به تایید رساندن آن توسط مقام قضایی) اقدام کند. همچنین ضابط موظف است حکم قضایی را به شخص متهم نشان دهد.

3-مطابق ماده 41 ق.آ.د.ک، ضابط اختیار گرفتن وثیقه از متهم را ندارد چرا که اختیار این کار تنها توسط مقام قضایی(بازپرس، قاضی)طبق مقررات میسر است.

4-مطابق ماده 42 قانون ایین دادرسی کیفری و بند های 5 و 6   قانون احترام به آزادی های مشروع، باز جویی از متهمین خانم و افراد بالغ باید تا حد امکان توسط ظابطین خانم و با رعایت موازین شرعی صورت بگیرد.

همچنین بازجویی به صورت خشونت فیزیکی یا کلامی، تهدید یا بازجویی خارج از مکان های شناخته شده ی قضایی ممنوع میباشد.

5-مطابق ماده 40 ق.آ.د.ک، ضابط نمیتواند متهم را بدون دستور قضایی بیشتر از 24 ساعت در بازداشت نگهدارد، چرا که بیش از 24 ساعت، میتواند از مصادیق بازداشت غیرقانونی افراد محسوب شود.

6- مطابق ماده 48 ق.آ.د.ک، متهم میتواند بلافاصله بعد از دستگیری تقاضای ملاقات با وکیل کند، به مدت حداکثر یک ساعت. البته ممکن است در برخی از پرونده ها، به لحاظ امنیتی حق دسترسی به وکیل با نظر قاضی برای مدتی محدود شود، اما اصل بر دسترسی به وکیل است.

7-مطابق ماده 49 و 50 ق.آ.د.ک، اگر به هر دلیلی بازداشت شدید خانواده شما حق دارن نسبت به وضعیت شما با خبر شوند. به غیر موارد خاص که قاضی دستور عدم ارتباط متهم با خانواده اش را صادر میکند، در سایبر شرایط متهم حق دارد از طریق تلفن همراه با اعضای درجه یک خانواده یا وکیل خود تماس بگیرد.

8-مطابق ماده 52 ق.آ.د.ک، زمانی که متهم بازداشت میشود، ظابط موظف است تمام حقوق متهم را به وی اعلام و رسید دریافت کند. بنابراین اگر حقوق متهم رعایت نشود، متهم باید موارد را در برگه بازجویی بنویسد تا در مراحل بعدی بتواند به آن استناد کند.

9- امضا کردن هر برگه ای به منزله اقرار شما محسوب میشود، بنابراین روی کلماتی که میگویید یا برگه هایی که امضا میکنید، حساسیت لازم را داشته باشید.

10-مطابق ماده 55 ق.آ.د.ک، ضابط برای ورود به اماکن تعطیل و منازل و تفتیش، نیاز به اجازه موردی دارد. بنابراین اگر حکمی نشان دهد که به صورت کلی باشد، برای ورود به منزل کافی نیست و میتوانید با پلیس جهت بررسی موضوع تماس بگیرید.

11- مطابق ماده 60 ق.آ.د.ک، در باز جویی ها اجبار و اکراه متهم، طرح سوالاعت تلقینی یا اغفال کننده و خارج از موضوع ممنوع و اظهاراتی که ناشی از اجبا ر و اکراه، معتبر نیست و شما میتوانید موارد رعایت نشده را در برگه بازجویی بنویسید. علاوه بر آن تاریخ، زمان و طول مدت بازجویی باید در برگه های صورتمجلس قید و به امضا یا اثر انگشت متهم برسد.

12-مطابق ماده 96 ق.آ.د.ک، انتشار تصویر و سایر مشخصات مربوط به هویت متهم در کلیه مراحل تحقیقات مقدماتی توسط رسانه ها و مراجع قضایی و انتظامی ممنوع است مگر در مواردی که قانون مشخص کرده، آن هم به درخواست بازپرس و موافقت دادستان شهرستان. موارد شامل جرایم سنگین مثل قتل، تجاوز، قطع عضو، محاربه که مرتکب متواری باشد یا مواردی که شخص پیش بازپرس به وقوع جرایم متعدد اقرار کرده اما بزه دیده نامعلوم و نا مشخص است.

13- طبق ماده 97 ق.آ.د.ک، در جهت حمایت از بزه دیده، شاهد، مطلع، اعلام کننده جرم یا خانواده آنان و همچنین خانواده متهم که ممکن است در معرض تهدید قرار بگیرند، اقدامات احتیاطی پیش بینی شده که ظابطین دادگستری مکلف به انجام هستند. به طور مثال شاهدی که قصد شهادت دارد میتواند از دادگاه تقاضا کند که هویتش مخفی بماند.

14-طبق ماده 140 ق.آ.د.ک، بازرسی و تفتیش منزل اصولا در روز انجام میشود، البته استثنائاتی در صورت ضرورت وجود دارد که حتما باید دلایل آن توسط بازپرس  در حکم قید شود و در صورت امکان خودش هم حضور داشته باشد. بنابراین اگر شبانه به منزل شما مراجعه شد، حتما با دقت حکم را بررسی کنید که آیا اجازه ورود شبانه بهشون داده شده یا نه.

15-طبق ماده 150 ق.آ.د.ک، کنترل موبایل و ارتباطات مخابراتی افراد ممنوع است مگر در مواقع خاص با موافقت رِئیس کل دادگستری استان و با تعیین مدت و تعداد دفعات. بنابراین اگر خلاف این اصل اتفاق افتاد میتوانید به وکیل خود جهت اعتراض اطلاع دهید.

16-طبق ماده 171 و 178 ق.آ.د.ک، ابلاغ جهت حضور در مراجع قضایی کتبی و فاصله میان ابلاغ تا حضور نزد بازپرس نباید کمتر از 5 روز باشد. علاوه بر آن در موارد خاص میتواند تا 3 روز مهلت را تمدید کند.

17-طبق ماده 190 قانون آیین دادرسی کیفری، متهم میتواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل همراه خود داشته باشد. وکیل میتواند با اطلاع از اتهام و دلایل آن، از حقوق متهم دفاع کند.سلب این حق و عدم تفهیم آن به متهم موجب بی اعتباری تحقیقات میشود.

18-طبق ماده 195 و 197 ق.آ.د.ک، سوالات بازپرس باید روشن، واضح و در جهت کشف حقیقت باشد. سوالات شخصی و خارج از موضوع پرونده ممنوعه و متهم میتواند به این سوالات جواب ندهد. همچنین سوالات جهت دار برای القای جرم به متهم و فریب او ممنوع است.

19-طبق ماده 237 ق.آ.د.ک، صدور قرار بازداشت موقت جایز نیست مگر در موارد خاص مثل جرائم امنیتی، سالب حیات، کلاهبرداری و ... که به طور دقیق در ماده قانون مشخص شده است .

20-طبق ماده 238 ق.آ.د.ک، قرار بازداشت موقت در جرایم ماده 237 با وجود شرایط زیر است:

اولا ازاد بودن متهم سبب متواری شدن، تبانی، از بین رفتن آثار و دلایل جرم و یا انصراف شهادت شاهدین شود.

دوما بیم فرار یا مخفی شدن متهم و سوم آنکه آزاد بودن متهم باعث به خطر افتادن شاکی شهود یا خانواده های آنان شود./ قدس