یکی از رازهای جنگ روسیه و اوکراین، سیاست واقعی چین است. چین در ظاهر گام‌های محتاطانه‌ای برمی‌دارد اما در عمل به نظر می‌رسد که در حال فاصله گرفتن از پوتین است.

راز نهفته پکن

واقعیتی که کمتر بدان توجه شده، این است که شی جین پینگ، میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه را به شیوه‌ای عریان به نفع سیاست‌های خود پرورش می‌دهد. آنگونه که شورای آتلانتیک نوشته، درست دو هفته قبل از حمله روسیه به اوکراین، در نشستی که شی با پوتین در حاشیه بازی‌های المپیک داشت بر دوستی بدون محدودیت دو بازیگر متعهد شد. بسیاری از محدودیت‌ها از همان زمان آغاز شد. ظاهرا چین از تحویل تسلیحات و فن‌آوری‌های تحریم شده به روسیه خودداری کرده است. این کشور همچنین به 12 قطعنامه سازمان ملل که حمله روسیه به اوکراین را محکوم کردند، رای ممتنع داده است.

فوریه 2022، چین طرح صلح دوازده ماده‌ای‌اش را برای پایان دادن به جنگ در اوکراین ارائه کرد. حامیان کی‌یف شکایت کردند، چراکه باور داشتند که در این طرح صحبتی از خروج روس‌ها از اوکراین نشده است، اما در این طرح بر اصلی اساسی تاکید شده و آن احترام به حاکمیت، تمامیت و استقلال ارضی همه کشورها است، بدین معنا که چین به طور ضمنی پیشنهاد می‌کند تا روس‌ها نیروهای خود را از اوکراین خارج کنند.

چین تسلیم خواسته‌های پوتین نشد

هم شی و هم پوتین به واسطه هراس از کووید 19 حضور در انظار عمومی را محدود کرده و از سفر خودداری کردند. امروز پوتین به واسطه حمله به اوکراین در انزوای بیشتری هم قرار دارد. از همین رو مارس 2023 زمانی که شی در جریان سفر رسمی سه روزه وارد روسیه شد، بسیاری از ناظران این سفر را تحولی بزرگ قلمداد کردند. این نخستین سفر بین‌المللی شی بعد از انتخاب دوباره‌اش به عنوان دبیرکل حزب کمونیست قلمداد می‌شد. مشخص نیست دو رهبر در دیدارهای خصوصی و طولانی‌شان چه گفتند، اما شواهد نشان می‌دهد هیچ چیز آنگونه که پوتین می‌خواست پیش نرفت.

پروژه بزرگ رسمی که پوتین از آن دم می‌زد، یعنی خط لوله گاز «قدرت سیبری» توسط چینی‌ها مورد پذیرش قرار نگرفت؛ رخدادی که امکانات روس‌ها برای صادرات گاز به چین در آینده قابل پیش‌بینی را محدود می‌کند. از طرفی دیگر به نظر نمی‌رسد شی فروش سلاح یا فن آوری های حساس را به روسیه تایید کند. در چنین شرایطی عجیب است که شی با میخائیل میشوستین دیداری جداگانه‌ای داشت. لی کیانگ، نخست وزیر چین همتای روس خود را برای دیدار رسمی در اواخر ماه می به پکن دعوت کرد.

شی بر جانشین پوتین سرمایه‌گذاری می‌کند؟

میشوستین بالاترین مقام روسی است که از زمان حمله روسیه به اوکراین به چین سفر داشته است. شی در دومین روز از سفرش، میشوستین را در تالار بزرگ مردم پذیرفت، رخدادی فراتر از مراسم معمول و پروتکل‌های تعریف شده میان چین و روسیه. در این میان سوالی که مطرح می شود این است که چرا نخست وزیر روسیه به چین دعوت شد نه پوتین؟ طبیعتا چنین رخدادی نمی تواند به نفع رهبر کرملین باشد. به نظر می‌رسد پوتین پاسخ خود را گرفته است.

میشوستین، یکی از ۱۳ عضو شورای امنیت ملی روسیه، بالاترین نهاد سیاستگذاری این کشور است که هر ۱۰ روز یک بار به ریاست پوتین تشکیل جلسه می‌دهد. معمولا همه اعضای دائمی به غیر از دو نفر در این نشست حضور دارند. 15 می میشوستین، پیش از سفرش به چین در این نشست حضور داشت اما بعد از بازگشت از پکن غایب بود. دلیل غیبتش هیچگاه به طور رسمی اعلام نشد. این قدیمی شاید بهترین مدرکی است دال بر اینکه چین ممکن است روسیه فراتر از پوتین را لحاظ کرده و به دنبال ایجاد روابط جایگزین در این کشور باشد.

چرایی ناامیدی چین از پوتین

چنین مشاهدات عینی بهتر از شایعات مشکوک هستند که به طور بالقوه بیانگر حقایق بسیارند. طبیعتا دوستی نامحدود چین و روسیه درگیر محدودیت‌هایی است، احتمالا چین بیش از همه از تحریم‌های ثانویه ایالات متحده و اتحادیه اروپا می‌هراسد.دوم مقوله ای که باید بدان اشاره کرد آن است که چین ادعا دارد قوانین بین المللی جهانی باید رعایت شوند، این موضع گیری بدین معنا است که اصولا با حمله روسیه به اوکراین مخالف است. گزاره سوم آن است که چینی‌ها به پوتین اعتماد ندارند و ممکن است میشوستین را به عنوان جایگزین معتبر برای خود لحاظ کنند.

اینکه آیا چنین رویکردی واقع‌بینانه هست یا نه، مسأله‌ای جداست. پوتین با کنار گذاشتن میشوستین از نشست شورای امنیت ملی نشان داده که تحولات اخیر را درک کرده و تلاش دارد تا از آن فاصله بگیرد. میشوستین فعلا در ملاءعام از گفتن چیزی در باب جنگ در اوکراین یا سفرش به چین خودداری کرده است. پدر او در کا.گ.ب خدمت کرده و او هم رئیس سازمان مالیات روسیه و بانکدار و سرمایه‌گذار ثروتمند این کشور بوده است. میشوستین غالبا در تحلیل پویایی قدرت در روسیه نادیده گرفته می‌شود اما روابطش با پکن باید با دقت رصد شود.