رانندگانی که قوانین را با نهایت سرعت پشت سر می‌گذارند و چراغ قرمزها را رد می‌کنند تا به مقصد برسند آن هم برای درآمدی بیشتر که از قاچاق نصیبشان می‌شود.

آری صحبت از خودروهای سوخت‌کش یا همان شوتی‌‌ها در شریان‌های مواصلاتی خراسان جنوبی‌ست که باید از آنها به‌عنوان ارابه‌های مرگ یا بمب‌های ساعتی یاد کرد که هر لحظه ممکن است با واژگونی یا سرعت بالا علاوه بر اینکه جان و وسیله خویش را به مخاطره می‌اندازند جان دیگر کاربران جاده‌ای را نیز به خطر می‌اندازند.

حالا که کمی تشویش‌ها و اضطراب‌ها با چهار خطه شدن اغلب محورهای مواصلاتی خراسان جنوبی کاهش یافته آنچه بلای جان کاربران جاده‌ای خراسان جنوبی شده همین خودروهای شوتی است که اغلب اوقات هم مخاطره‌آفرین هستند.

ابتدا چند سکانس از معضل قاچاق سوخت را در خراسان جنوبی مرور می‌کنیم و سپس سر آمار و ارقام و علل این معضل در استان و راهکارهای مقابله با آن می‌رویم.

پرده اول:

در چشم به‌هم زدنی گالن‌ها را یکی یکی از پشت وانت بیرون آورده و به کامیون حمل جوجه یا مرغ زنده منتقل می‌کنند آن‌قدر سریع و تند این کار را انجام می‌دهند که حتی نمی‌توان با گوشی از آنها عکس گرفت. این‌ها گفته یکی از شهروند بیرجندی است که خانه وی در انتهای شهر قرار دارد و بعد از واحدهای مسکونی آنها دیگر ساخت و ساز انجام نشده است. به گفته وی همیشه حاشیه‌ها و نقاط دورافتاده مامن و محلی برای افراد خلافکار است اما تاکنون دیگر قاچاق سوخت را در این محله ندیده بودیم که آن را هم دیدم .

ابتدا کامیون حمل بار جوجه زنده آن هم با سبدهای خالی در محوطه رها شده رو به‌روی خانه پارک و بلافاصله وانتی پر از گالن‌های سوخت نیز که روی آن به طور کامل پوشیده شده بود یکی یکی و با سرعت هر چه تمام از پشت وانت به زیر سبدهای حمل جوجه یا مرغ‌های زنده منتقل شد هرکدام از راننده‌ها به سرعت محل را ترک کردند.

پرده دوم:

به‌واسطه اینکه نیازی به سوخت‌های دپو شده در خانه‌اش ندارد سراغ یک سوختکش می‌رود و گالن‌ها و بشکه‌های نفت را با قیمتی چند برابر به او می‌فروشد اما چون سوختکش باید با دلهره و اضطراب این سوخت‌ها را به مقصد برساند کمی هم با این خریدار سوخت راه می‌آید پایین‌تر از قیمتی که سوختکش‌ها نفت‌های سفید را از روستاییان می‌خرند به او می‌فروشد و از این طریق پولی را به جیب می‌زند.

پرده سوم: 

آن‌قدر با سرعت در مسیر جاده حرکت می‌کند که همه خودروها به‌واسطه اینکه خطری آن‌ها را تهدید نکند به راننده شوتی اجازه می‌دهند تا مسیر را بپیماید و آنها با اطمینان خاطر بیشتری بعد از عبور این خودروی خطرآفرین به مسیرشان ادامه دهند.

پرده چهارم: 

آن‌قدر با تخته گاز به مسیر ادامه می‌دهد و چراغ قرمزها را رد می‌کند که نه تنها خودش از مسیر منحرف شده و خودرویش واژگون می‌شود که زمینه به هم خوردن چند خودروی دیگر را هم در این مسیر فراهم می‌آورد و علاوه بر اینکه جان خودش را از دست می‌دهد جان و مال عده‌ای دیگر را نیز به مخاطره می‌اندازد. با این اتفاق هم خودرو و هم خودش به کلی سوخت می‌شوند و عده‌ای نیز جان و مالشان را از دست می‌دهند.

دامنه گسترش قاچاق سوخت به استان های مجاور

اینها بازخوانی چند پرده از تئاتر درام قاچاق سوخت در خراسان جنوبی‌ست که با وجود هوشمندسازی سامانه‌ها و تغییر در سهمیه سوخت اما باز هم شاهد جولان بی‌امان قاچاقچیان سوخت در این استان مرزی همانند دیگر نقاط مرزی کشور هستیم. البته باید این نکته را نیز متذکر شد که به واسطه مبارزه بی‌امان با این قاچاقچیان در استان‌های مرزی شاهد دامنه گسترش قاچاق به استان‌های مرکزی و حتی شمالی کشور(استان‌های مجاور) هستیم.

اما پرسش اینجاست که چرا شاهد قاچاق سوخت در استان‌های مرزی هستیم و دیگر اینکه برای مقابله با این چالش مخاطره‌آمیز چه باید کرد؟ آیا نیاز به اصلاح قوانین است یا چاره‌کار را در پیمودن مسیرهای دیگری باید جست و جو کرد.

آن طور که مصطفی نخعی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار فارس از بیرجند اظهارداشت: با ابراز تاسف باید گفت که با رونق قاچاق سوخت در کشور مواجه هستیم و آمار و ارقام نیز گویای این موضوع است.

وی با اشاره به روند نگران‌کننده افزایش مصرف بنزین و نفت و گاز (گازوئیل) در کشور تصریح کرد: یکی از دلایل افزایش مصرف سوخت در کشور قاچاق فرآوده‌های نفتی‌ست.

وی خسارت‌های تحمیلی به کشور از ناحیه قاچاق سوخت را غیر قابل انکار دانست و ادامه داد: همه می‌دانند که قاچاق سوخت چه خسارت‌های اقتصادی زیان‌باری را بر کشور تحمیل می‌کند.

وی به آثار بلند، کوتاه و میان‌مدت معضل قاچاق سوخت به لحاظ اقتصادی و اجتماعی اشاره و خاطرنشان کرد: آثار زیان‌بار قاچاق سوخت بسیار نگران‌کننده است و به‌طور قطع باید در این زمینه چاره‌اندیشی‌های لازم صورت گیرد.

خلاء قانونی احساس نمی‌شود

به گفته دبیر فراکسیون مرزنشینان مجلس شورای اسلامی مقابله با این معضل نیاز به قانون‌گذاری ندارد یعنی در این زمینه خلا قانونی احساس نمی‌شود اما موضوع قابل تامل این است که قوانین موجود کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

نخعی قوانین هوای پاک و اصلاح الگوی مصرف را از جمله قوانینی عنوان کرد که تکالیفی را برای وزارت نفت مشخص کرده است.

وی با بیان اینکه مهم‌تر از قانون اصلاح الگوی مصرف قانون هدفمندی یارانه‌هاست، افزود: به‌واسطه تجربه‌ای که در وزارت نفت دارم تا زمانی که انگیزه برای قاچاق سوخت وجود داشته باشد، نمی‌توان برنامه‌ریزی خاصی را انجام داد و معنی آن این است که باید ابتدا انگیزه‌های قاچاق را از بین ببریم.

اختلاف فاحش قیمت سوخت در ایران و کشورهای همسایه

نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی اختلاف قیمت فرآوده‌های نفتی در ایران با کشورهای همسایه و مجاور را یکی از انگیزه‌های قاچاق سوخت اعلام کرد و گفت: این اختلاف قیمت نیز روز به روز به‌دلیل کاهش ارزش پول ملی نیز بیشتر هم می‌شود.

به گفته نخعی وقتی یک لیتر بنزینی که در ایران هزار و ۵۰۰ تا ۳ هزار تومان است در آن سوی مرزها بیش از ۳۰ هزار تومان به فروش می‌رسد یا یک لیتر گازوئیلی که در کشور ۳۰۰ تومان است و در مرزهای اطراف با قمیت چند برابر خریداری می‌شود به طور قطع برخی از افراد هم طمع کرده و اقدام به قاچاق سوخت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه دولت در مقطعی به جد پیگیر اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و الگوی مصرف بود، ادامه داد: اما مدتی است تکالیفی که در این قوانین بر عهده دولت نهاده شده به فراموشی سپرده شده است.

به اعتقاد وی اما نکته اساسی و قابل توجه در استان‌های مرزی مانند سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و استان‌های غربی وضعیت معیشتی مرزنشینان این نقاط مرزی ست که سبب انگیزه برای قاچاق سوخت شده است.

مرزنشینان در سخت ترین شرایط معیشتی

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه اکنون استان‌های مرزی به‌دلایل متعدد در سخت‌ترین شرایط معیشتی و اقتصادی قرار دارند، متذکر شد: توزیع سرمایه، امکانات، سرمایه‌گذاری، ایجاد بنگاه‌های تولیدی و ... با ابراز تاسف طی سال‌های گذشته متمرکز بر استان‌های مرکز بوده و به استان‌های مرزی همانند خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان در این زمینه کمتر توجه شده است.

نخعی تصریح کرد: اشتغال پایدار به شدت در این استان‌های مرزی کم است و درآمدها نیز به همان نسبت پایین است به‌طوری که مردم استان‌های مرزنشین با گرفتاری‌های معیشتی بسیاری دست و پنجه نرم می‌کنند.

وی ادامه داد: این موضوع دومین عامل ایجاد قاچاق سوخت در استان‌های مرزی‌ست و با وجود تلاشی که برای رونق اقتصاد مرزها و کمک به مرزنشینان به خصوص در استان‌های مرزی صورت گرفته اما در عمل شاهد اتفاقی خاصی در این نقاط نیستیم و به نظر می‌رسد اراده جدی هم در بین متولیان امر دیده نمی‌شود.

وی با اشاره به اینکه تا وقتی به اقتصاد مرز به منافع مرزنشینان و مردم توجهی نشود و از همه مهم‌تر در زمینه اشتغال پایدار شاهد اقدام قابل توجهی نباشیم طبیعی‌ست که انگیزه برای اقداماتی مانند قاچاق سوخت بسیار است.

از بین بردن انگیزه قاچاق سوخت

به اعتقاد دبیر فراکسیون مرزنشینان مجلس شورای اسلامی اگر بخواهیم اقدامی اساسی، اثرگذار و اثر بخش در ارتباط با قاچاق سوخت انجام دهیم باید انگیزه‌های قاچاق سوخت را از بین ببریم و اگر این اتفاق بیفتد کار اساسی و ماندگار خواهد بود.

نخعی با تاکید بر اینکه کاهش انگیزه قاچاق سوخت نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و اقدامی بلند مدت دارد، تصریح کرد: تنها نباید خود را محدود به اقدامات بلند مدت در این زمینه کرد بلکه تا عملی شدن برنامه‌های بلندمدت باید در کوتاه و میان‌مدت هم کارهایی را انجام داد.

نماینده مردم نهبندان و سربیشه در مجلس شورای اسلامی به اقداماتی که وزارت نفت در زمینه تغییر سهمیه و استفاده از ابراز سامانه هوشمند سوخت انجام داده است، اشاره کرد و ادامه داد: این اقدامات کفایت نمی‌کند چرا که هر چقدر به استان‌های مرزی مانند خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان فشار بیارویم به همان نسبت دامنه قاچاق گسترده‌تر می‌شود و این معضل به استان‌های مرکزی و شمالی (استان‌های مجاور) انتقال می‌یابد.

به گفته نخعی باید به دنبال راهکارهای جدی‌تری در این زمینه بود که یکی از این اقدامات کنترل مرزهاست تا با این کنترل شاهد خروج کمتر سوخت از مرزها باشیم.

کنترل گلوگاه‌های مرزی

وی با اشاره به اجرای ابراز کنترلی سامانه هوشمند سوخت تصریح کرد: هر چند این اقدام بی‌تاثیر در کاهش انگیزه قاچاقچیان سوخت نیست اما این اقدام مشروط بر این است که فقط محدودکننده نباشد چون دیده‌ایم وقتی سهمیه‌ها را کاهش دادند و فاصله‌های سوخت‌گیری را بیشتر کرده‌اند هر چند بی‌تاثیر نیست اما تاثیر قوی و فوق‌العاده ندارد.

سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی بر کنترل گلوگاه‌های مرزی نیز تاکید و تصریح کرد: اگر بخواهیم کار اساسی‌تری در این زمینه انجام دهیم به‌طور حتم باید برنامه‌های بلند مدت را دنبال کنیم تا کم کم با کاهش انگیزه قاچاق سوخت در کشور مواجه شویم.

۹۰ درصد قاچاق سوخت با خودروهای شوتی

برو بیای ارابه‌های مرگ یا همان خودروهای شوتی در خراسان جنوبی به حدی زیاد است که بنا به گفته سرهنگ حسن شجاعی‌نسب، فرمانده انتظامی خراسان جنوبی، ۹۰ درصد قاچاق سوخت توسط خودروهای شوتی که از محورهای مواصلاتی استان عبور می‌کنند صورت می‌گیرد.

به گفته وی، با توجه به اختلاف قیمت شدید سوخت در استان و کشورهای همسایه افرادی ناآگاه راغب به این کار شده و سوختی را که دولت به‌صورت یارانه‌ای در اختیار آنها قرار می‌دهد خارج از شبکه وارد چرخه قاچاق می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه از ابتدای سال جاری حدود یک میلیون و ۹۰۰ هزار لیتر سوخت قاچاق کشف و ضبط و تحویل شرکت پخش فرآورده‌های نفتی شده است، تصریح کرد: ماموران در این رابطه ۹۴۵ دستگاه خودروی شوتی در استان توقیف کرده‌اند که از این تعداد بیش از ۷۰۰ دستگاه خودرو شوتی (سوخت‌کش) بوده‌اند که خیلی خطرساز هستند.

به گفته وی ۱۲ نفر هم در جاده‌های استان بر اثر تصادفات خودروهای شوتی جان خود از دست داده‌ و ۴۵ نفر هم مجروح شده‌اند.

همچنین آمار کشته شدگان سال گذشته خراسان جنوبی هم در نتیجه وقوع ۳۵ فقره تصادف خودروهای شوتی، ۶۳ نفر است.

مسدود سازی گلوگاه‌های ورود خودروهای شوتی

علیرضا عباس‌زاده، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی هم ابتدای مرداد ماه در جلسه شورای ترافیک و کمیسیون ایمنی راه‌های استان، خاطرنشان کرد: با تصویب طرح مسدودسازی گلوگاه‌های ورود خودروهای شوتی حامل سوخت قاچاق در کارگروه مبارزه با کالای قاچاق و ارز استان و اجرای آن توسط نیروی انتظامی خراسان جنوبی، کار بزرگی برای کاهش آمار فوتی‌های تصادفات برون‌شهری در استان انجام شد.

وی تصریح کرد: با توجه به فشار زیادی که در حوزه تصادفات و آمار فوتی‌های ناشی از آن متحمل شدیم، حساسیت‌های بسیاری برای اجرای طرح‌های مقابله‌ای با این موضوع در استان به وجود آمد لذا باید اجرای این طرح تداوم داشته باشد.

سخن پایانی

پس تا می‌توانیم باید اقتصاد مرز را تقویت کنیم تا به همان نسبت انگیزه‌ها برای قاچاق طلای سیاه در خراسان جنوبی و کشور کاهش یابد و مخاطرات جانی و مالی آن هم به صفر برسد.