میراث‌آریا: اگر بخواهیم لیستی از بهترین و جذاب‌ترین مکان‌های تفریحی و گردشگری هر کشوری تهیه کنیم بی‌شک موزه‌ها و تماشای آنها یکی از همین جذابیت‌هاست. البته که اگر اهل تاریخ، فرهنگ، تماشای اشیای گرانبها و قیمتی و همچنین آثار ارزشمند هنری تاریخی و فرهنگی باشید، موزه برای شما بهترین گزینه تفریحی است.

موزه‌ها به خودی خود می‌توانند در اقتصاد کشور نقش موثری داشته باشند، طوری که با توسعه این مراکز به یکی از کشورهای پردرآمد در صنعت گردشگری تبدیل شوند.

در برنامه هفتم توسعه، به ‌منظور توسعه گردشگری داخلی و افزایش جذب گردشگران خارجی، حفظ میراث فرهنگی کشور و همچنین توسعه و ترویج صنایع ‌دستی لازم است اقداماتی صورت گیرد. یکی از این اقدامات افزایش تعداد هتل‌ها، شاغلین صنایع دستی و افزایش تعداد موزه‌ها است.

در یکی از بندهای برنامه هفتم آمده است: موزه‌های فعال کشور (وزارت میراث فرهنگی، سایر دستگاه‌ها و سازمان های غیر دولتی) در سال پایه ۱۴۰۱ تعداد ۷۷۵ موزه بوده است و در پایان برنامه هفتم توسعه هدف کمی می‌بایست به عدد ۱۰۰۰ برسد.

از آنجایی که تفاوت این تعداد قابل توجه است و چیزی حدود ۲۲۵ موزه در مدت زمان تعیین شده است، در این گزارش بنا داریم، در گفت‌وگو با کارشناسان، به بررسی وظایف دستگاه‌های زیربط در این زمینه بپردازیم.

وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی چه وظیفه‌ای دارد؟

یکی از وزارت خانه‌هایی که ارتباط مستقیم با راه اندازی موزه‌ها دارد، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است که به عبارتی در این زمینه حرف اول را می‌زند.

همانطور که می‌دانید آثار با ارزش فرهنگی و تاریخی توسط گروهی از کارشناسان میراث فرهنگی شناسایی شده و بعد از قرارگیری در موزه‌ها، برای علاقه‌مندان و کارشناسان در دسترس قرار می‌گیرند.

کارگر: عدم توجه به قابلیت‌ها، توانمندی‌های مردم، سازمان‌ها و دستگاه‌ها برای افزایش موزه‌ها

«محمدرضا کارگر» مدیر سابق اداره کل موزه‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار میراث آریا، درباره افزایش تعداد موزه ها و اینکه برای افزایش موزه‌ها باید چه زیرساختی مهیا شود؟ گفت: در برنامه توسعه هفتم که ۵ سال هست باید حدود ۲۲۵ موزه جدید راه اندازی شود.

او ادامه داد: براساس تعریف ایکوم، هر مکانی که مورد بازدید قرار بگیرد، ماهیت موزه دارد. برای مثال مسجد شیخ لطف الله مورد بازدید قرار می گیرد و افرادی برای بازدید بنا می روند، حالا چه بلیت بخرند یا نه، عملا این مکان ماهیت موزه دارد. الان بالغ بر ۲۵۰ اثر داریم که این تعداد مورد بازدید مردم قرار می‌گیرند و بلیت هم به آنها فروخته می‌شود اما ما آنها را جزو موزه قلمداد نمی‌کنیم و آنها را جزوی از بناهای تاریخی می‌دانیم.

کارگر افزود: امروزه براساس تعریفی که از موزه داریم بایستی تمامی این بناها را موزه قلمداد کنیم و تابلوی موزه سر در آنها نصب کنیم. موضوع بعدی این است که وقتی بخواهیم آماری برای ایجاد موزه‌ها دهیم، این را بر اساس توان وزارتخانه میراث فرهنگی بررسی می کنیم. یعنی می‌گوییم در ۵ سال شاید بتوانیم افزایش موزه داشته باشیم و سالی ۴۰ موزه افزایش داشته باشیم تا به عدد ۱۰۰۰ برسد. در صورتی که اگر ما روی توانمندی‌های بخش خصوصی، وزارت خانه‌ها و سازمان‌ها و موسسات دولتی و عمومی و قابلیت‌های شهرداری‌ها و دهداری و شوراهای شهر، برنامه ریزی کنیم، قدرت این را داریم که بسیار بیشتر از این شاهد ایجاد موزه در کشور باشیم.

او در ادامه بیان کرد: ما روی قابلیت‌ها، توانمندی‌های مردم، سازمان‌ها، دستگاه‌ها و حتی روستاها توجه نکردیم. امروز خیلی از روستاها علاقه‌مندند تا موزه‌ای داشته باشند که بتوانند روستا و شهر خودشان را در آن معرفی کنند و این موزه می‌تواند با یک اتاق سه در چهار تا یک بنای چندین هزار متری راه اندازی شود. بنابراین باید خیلی عالمانه چنین موضوعی را مطرح کرد و ما می توانیم به جایی برسیم که هر روز شاهد افتتاح یک موزه در کشور باشیم.

او درباره چرایی افزایش موزه‌ها نیز گفت: امروز ما توسعه را بدون موزه نمی‌توانیم تصور کنیم. چون موزه‌ها هم محصول توسعه هستند و هم عامل توسعه. جامعه توسعه یافته بدون توسعه موزه‌هایش نمی‌تواند توسعه پیدا کند. یعنی اگر شما امروز برای جوامع خودتان هویتی ایجاد نکنید و هویت آنها را افزایش نداده و تعمیم ندهید و اگر به جامعه تان آگاهی ندهید شما شاهد ایجاد توسعه و تغییر در جامعه‌تان نخواهید بود. موزه‌ها عامل آگاهی جوامع و همه اقشار جامعه مخاطبان موزه‌ها هستند.

مدیر سابق اداره کل موزه‌ها همچنین عنوان داشت: دانشگاه فقط می‌تواند بخشی از جامعه را توسعه بخشد و این بخش کوچکی از جامعه هست که می تواند آگاهی های مردم را افزایش دهد. اما موزه ها می‌توانند افراد کم سواد، باسواد و آدم‌های متخصص و غیر متخصص را مخاطب قرار دهند و باعث افزایش آگاهی آنها شوند و همان ها عاملی برای توسعه کشور می‌شوند. ما نمی‌توانیم برای جامعه ای که گذشته و هویت و توانمندی های خود را نمی شناسند، برنامه توسعه بنویسیم. همیشه آگاهی اجتماعی زمینه توسعه را فراهم می‌کند و موزه‌ها عامل اساسی آگاهی‌های اجتماعی هستند.

او در ادامه افزود: در حال حاضر بیش از ۲۰۰۰ مجموعه دار خاص در کشور داریم که از این تعداد همه علاقه‌مند ایجاد موزه برای معرفی مجموعه‌های خودشان هستند که متاسفانه زمینه اش فراهم نیست. آنها دنبال حمایت جامعه هستند تا بتوانند موزه خصوصی برای معرفی مجموعه های خودشان داشته باشند.

کارگر ادامه داد: امروزه شورای شهرها اهمیت موزه را در نقش توسعه اجتماعی شهرشان نمی‌دانند. این نیست که ما خودمان موزه ایجاد کنیم بلکه باید اهمیت موزه را برای همه ارکان جامعه معرفی کنیم، آنها خود به خود به دنبال ایجاد موزه می روند. میراث فرهنگی در ایجاد موزه باید در بخش گسترش آگاهی آحاد جامعه و اقشار مختلف جامعه از بالا به پایین اقدام کند و آن موقع است که این اتفاق به درستی رقم خورد.

اداره کل موزه‌ها

موزه‌ها زیرساخت کلی و نهایی برای برپایی موزه‌های جدید را در ساختار خود دارند. اما قطعا برای تاسیس و راه اندازی موزه جدید می‌بایست اقداماتی صورت بگیرد. تجهیز، استانداردسازی از مهم‌ترین وظایف اداره کل موزه‌ها در این زمینه است.

وزارت راه و شهرسازی

یکی از وزارتخانه‌هایی که برای افزایش موزه‌ها وظیفه قابل توجهی دارد، وزارت راه و شهرسازی است. به این شکل که می‌تواند در اختصاص زمین و ساختمان به موزه‌ها نقشی داشته باشد.

راهکاری برای افزایش تعداد موزه‌ها/ جامعه بدون توسعه موزه‌هایش نمی‌تواند توسعه پیدا کند

بر اساس یک پیشنهاد، بهتر است هر سازمان و وزارتخانه‌ یک موزه تخصصی برای خود داشته باشد تا اشیا و کالاهای با ارزش خود را در آنجا گرداوری کند و از این طریق می‌تواند این اشیا را هم برای مجموعه آرشیو کند و هم اینکه در دسترس عموم قرار دهد.

لزوم اجرای بندهای هفتم توسعه

رضا صالحی امیری وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در مراسم معارفه خود که با حضور محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهوری و در محل سالن همایش‌های سازمان حج و زیارت برگزار شد، در خصوص لزوم اجرای بندهای هفتم توسعه تاکید کرد: در برنامه هفتم توسعه تعهدات زیادی داریم. باید تا پایان برنامه هفتم به ۱۵ میلیون گردشگر خارجی دست یابیم، باید بتوانیم صادرات صنایع‌دستی را افزایش دهیم و همچنین هزار موزه احداث کنیم و هر شهر حداقل یک موزه داشته باشیم. شاید این سوال پیش بیاید که آیا این امکان وجود دارد؟ پاسخ این است که با توجه به ظرفیت‌هایی که در این وزارتخانه، در مردم و در جوانان می‌بینم حتما می‌توانیم به این مهم دست پیدا کنیم.