کیفیت خدمات شهری

شهرنشینی سریع در سراسر جهان با ارائه امکانات و سبک زندگی بهتر در شهرها باعث تغییر جمعیت از مناطق روستایی به شهرها می شود. به دنبال این روند تخریب پذیر ، 55٪ از جمعیت جهانی در مناطق شهری زندگی می کنند که ممکن است تا سال 2050 بیش از 68٪ برسد (سازمان ملل ، 2018).

 عوامل متعددی بر فشار و کشش مهاجرت روستاییان به شهرها و به تبع آن، انفجار جمعیت شهری موثر است. چنین رشد بی رویه جمعیت شهری ممکن است تأثیر گسترده ای بر محیط محلی شهرها داشته باشد. مقامات شهری برای بهبود خدمات شهری و برای اطمینان از زیست­پذیری فضاهای شهری با چالشی عظیم روبرو هستند .

شهرنشینی یک روند جهانی برگشت ناپذیر است که شامل بسیاری از جنبه های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و مکانی است. در حالی که شهرنشینی به عنوان شاخص توسعه اقتصادی پذیرفته شده است، سرعت و تأثیر آن بر شرایط اجتماعی و مکانی چالش های بی سابقه ای را برای سیاستمداران و متخصصان ایجاد می­کند.

پیچیده تر شدن شهرها و شهرنشینی، قطعا پیچیده تر شدن حکومت و ضرورت تعامل جامعه شهری، شهروندان و اصناف و نهادهای شهری با حکومت و نگاه به آن ها به عنوان مکمل و متمم و یاری­رسان برای حکومت در امر تصمیم گیری را می طلبد. از طرفی با رشد جمعیت شهرنشینی و توسعه اجتماعی ، افزایش سطح مطالبات شهروندان از دولت برای خدمات نیز افزایش یافته است و بدین ترتیب دولت ها وارد عرصه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نوینی شده و برای اداره امور جامعه نیازمند تصویب قوانین و مقررات متناسب با مقتضیات زمان می­باشند. مدیریت شهر به عنوان یک رویکرد نوین در حل معضلات و مشکلات بوجود آمده در جامعه نقش مهمی به عنوان یک حکومت محلی در عرصه زندگی شهری ایفا می کند.

مدیریت شهری و اهمیت شوراها

مدیریت شهری یک سازمان گسترده، متشکل از تمام عناصر و اجزای رسمی و غیر رسمی زیربط و موثر در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهر با هدف اداره، هدایت، کنترل و توسعه همه جانبه و پایدار شهر مربوطه است که از بخش ها و نهادهای مختلفی تشکیل می شود. یکی از مهمترین ارکان این نظام شوراهای شهر است. که نهادی کاملا مردمی بوده و وظیفه بحث، بررسی و تصمیم گیری درباره مسائل روزمره و امور مردم آن شهر است.

مطابق قانون اساسی و قانون مصوب شوراهای اسلامی (1375)، وظیفه اصلی مدیرت شهری بر عهده شوراهای اسلامی شهر، که نمایندگانش از طرف مردم انتخاب شده، می باشد. بنابراین هدف اصلی تشکیل شورای اسلامی شهر، پیشبرد سریع برنامه های (اجتماعی، اقتصادی، عمرانی، بهداشتی، فرهنگی، اموزشی و دیگر امور رفاهی) توسعه شهری از طریق همکاری و مشارکت مردم است.. به همین خاطر در ایران شوراها به عنوان یکی از نهاد های نظارتی بر عملکرد بخش عمومی، اهمیت دارند. در نهایت شوراهای اسلامی شهر به عنوان هدایت کننده اصلی فعالیت های شهری برای تحقق مدیریت واحد شهری تعریف می شود. بنابراین انتظار می رود عملکرد سیستم مدیریت شهری به گونه ای باشد تا در چهارچوب آن، نقش و عملکرد شورای شهر در تحقق حقوق شهروندان را مشاهده کرد.

شورای شهر

شورا عبارت است از مجموعه ای از نمایندگان منتخب مردم که با برخورداری از اختیارات اجرایی رسمی به اداره بخشی از امور حوزه انتخابی خود می پردازند. با چنین ویژگی هایی شوراهای منتخب محلی در قالب شورای شهر، بخش، روستا و یا شهرک به اداره برخی امور اجتماعی و عمومی حوزه خود از جمله تصویب بودجه شهرداری، انتخاب و عزل شهردار و دهیار، نظارت مالی و کاری بر ادارات دولتی و هدایت سازماندهی امور مالی مبادرت می کنند.

شورای اسلامی شهر

طبق قانون اساسی و قانون شورای اسلامی، نقش اصلی در حکمرانی شهری بر عهده شورای اسلامی شهر است که نمایندگانش از طرف مردم انتخاب شده اند. تعیین شهردار وظیفه شورا است. همه برنامه ها و تصمیم های شهرداری باید با هماهنگی و نظارت شورا انجام گیرد. مدت فعالیت اعضای شورا 4 سال و تعداد اعضا بر حسب جمعیت شهر متغیر می باشد. شوراهای شهر مدافع برقراری اعتدال در شهر هستند آنان برگزیده اقشار مختلف شهر بوده که باید بر رفاه مردم، رفع نیازهای آنان و پیشرفت شهر بیندیشند.

حقوق شهروندی و شورای شهر

زندگی در جوامع شهری امروزه بدلیل گستردگی شهرها و تنوع در خدمات شهری سبب شده تا مدیران شهری بدنبال تصمیم گیری برای اداره بهتر و پاسخگویی موثرتر به نیازهای گستره و متنوع شهرنشینان باشند. تجربه اجرایی ملل مختلف در این زمینه حاکی از موفقیت مدیران شهری است که، در تصمیم­گیری های خود از استقلال نسبی در چهارچوب مقررات ملی برخوردار بوده اند. از این نظر شهروند بودن به مفهوم حقوقی متقابل میان ساکنان شهر و مدیریت شهری است که در برخی کشورها از آن به عنوان "دولت محلی" و در برخی دیگر "شورای محلی" یاد می­شود.

امروزه در برنامه ريزي شهري و يا در ساير زمينه هاي مرتبط با زندگي انسان ها، استفاده از مشاركت­هاي مردمي، به عنوان عاملي مثبت و يا حتي اجتناب­ناپذير تلقي مي­شود. طرح هايي كه نتايج آنها به نحوي با زندگي مردم ارتباط دارد و بر آن تاثير مي گذارد، بايد به نوعي از مردم تاثير پذيرد. در بسياري از نقاط دنيا مسئولان و دست اندركاران امور شهري در پي جلب رضايت و مشاركت مردم و ساكنين محدوده طرحها براي تسهيل برنامه­ها و پرهيز از تعارضات بين ساكنان و مجريان، با استفاده از نظرات آنها در جهت بهبود و تاثير بيشتر اهداف برنامه­هاي خود هستند.

گرچه چندگانگي نهادهاي تصميم­گيري در سيستم مديريت شهري فعلي ايران به شدت حكم فرماست، اما با اين انديشه كه نهاد مشاركتي شوراي شهر تنها نهادي است كه مي­تواند جايگاه ويژه مديريت شهري را زمينه سازي نمايد و متولیان امر با داشتن صداقت،شفافيت و انعطاف پذيري، محترم شمردن نظرات شهروندان، برنامه ريزي دقيق و پيگيري، مصورسازي و ثبت و مستندساري، طبقه بندی اولویت های مشکلات شهر و تلاش در رفع آنها، بهره­گيري حداكثري از كارشناسان و روش هاي علمي و...جايگاه شوراي شهر را در مديريت شهري تثبیت کرده و با ارايه راه كارهاي مناسب در بهبود جايگاه قانوني اين نهاد در مديريت شهري گام بردارند، می­توانيم در آينده شاهد تغيير نگاه منتقدین و در پي آن تغيير رويكرد مديريت شهري در ايران اسلامي باشيم.

به قلم:

وحیده صادقی

(دانشجوی دکترای تخصصی مدیریت منابع خاک دانشگاه شیراز)