ظریف در این کتاب، به تحلیل جهان پس از پایان جنگ سرد در ابتدای دهه ۷۰ خورشیدی می‌پردازد؛ دورانی که با آشفتگی و تنش همراه بوده و ساختارهای انعطاف‌ناپذیر و سخت دوران دو قطبی جای خود را به شرایط گذار داده‌ بود.، و این فرایند تا اکنون نیز ادامه دارد. در این برهه، رقابت میان کنشگران برای کسب جایگاه برتر، بسیار شدید و بی‌وقفه شده است. نویسنده بر این باور است که در چنین شرایطی، تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در روابط بین‌الملل از حساسیت و پیچیدگی بی‌سابقه‌ای برخوردار شده و نیازمند بینش تیزبینانه، صداقت و شجاعت مسئولان در انتقال واقعیت‌ها به تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران است، که این مهم‌ترین چالش در دستگاه دیپلماسی محسوب می‌شود. ظریف استدلال می‌کند که جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به جایگاه شایسته در دوره گذار و جهان پسا قطبی آینده، ابتدا باید درک عمیق و همه‌جانبه‌ای از دارایی‌ها، ظرفیت‌ها و کمبودهای تاریخی، مادی و معنایی خود داشته باشد و بر اساس آن، برنامه‌های خود را تدوین کند. علاوه بر این، نگرش به میراث هویتی و تاریخی باید به بینش ملی تبدیل شود تا اجماع ملی و هم‌افزایی فکری و ساختاری میان نهادها و مسئولان در این زمینه حاصل گردد.

کتاب «پایاب شکیبایی» در ۶ بخش (دفتر) با عناوین «بازگشت به وزارت امور خارجه»، «وزارت امور خارجه: نگاهی از درون»، «رابطه با نهادهای زمامداری»، «چهارچوب روابط خارجی»، «پیوند با همسایگان و جنوب جهانی» و «ایران و قدرت‌های بزرگ» تنظیم شده است. همچنین، کتاب شامل سخن پایانی و ۸ پیوست است که بر شفافیت و صداقت ظریف صحه می نهد. هدف اصلی از نگارش این کتاب، ارائه تاریخچه‌ای ۸ ساله از دیپلماسی ایران و تصویری کلی از ۴۰ سال روابط خارجی کشور برای استفاده نسل‌های آینده به منظور دستیابی به شاخص‌های حکمرانی بهتر و دیپلماسی اثربخش‌تر است. ظریف در این کتاب، دوران ۸ ساله فعالیت در وزارت خارجه را «خندان لبی و خونین جگری» توصیف می‌کند، اما به نسل آینده امیدوار است. او در این نوشتار تلاش کرده تا با بیان حقیقت و سخن بی‌پرده، زمینه را برای بررسی، تحلیل و نقد سازنده پژوهشگران و دانشجویان مهیا سازد.

در مجموع، کتاب «پایاب شکیبایی» اثری است که با نگاهی عمیق و موشکافانه، تجربیات و درس‌آموخته‌های محمد جواد ظریف در دوران تصدی وزارت امور خارجه را بازتاب می‌دهد و تلاش می‌کند تا با بررسی فرصت‌ها و چالش‌های این دوران، رهنمودهایی برای بهبود سیاست خارجی ایران در آینده ارائه دهد. این کتاب منبعی ارزشمند برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به حوزه روابط بین‌الملل و سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود.